Ganzen veroorzaken in Noord-Holland schade op het gebied van de landbouw, de vliegveiligheid en de natuur. Op hoofdlijnen splitst dit zich in faunabeheerplannen en de uitvoering van beheer. Om de schade te reduceren lopen er verschillende processen, projecten en deelprojecten.
Op 13 juli 2021 heeft de Provincie Noord-Holland het Faunabeheerplan Ganzen Noord-Holland 2021-2024 vastgesteld. Dit plan beschrijft een maatschappelijk breed gedragen integraal pakket aan maatregelen. Het doel van deze maatregelen is om de risico’s op schade aan de verschillende belangen op een maatschappelijk aanvaardbaar niveau te brengen, terwijl tegelijkertijd de duurzame instandhouding van de populatie stand- en trekganzen wordt gewaarborgd. De uitvoering vindt plaats conform de ontheffing.
Aangezien de looptijd van dat faunabeheerplan eindigt in 2024, is de FBE Noord-Holland gestart met de voorbereiding van een nieuw plan. Het vraagstuk rondom ganzen in NoordHolland blijft echter niet beperkt tot de provinciegrenzen, aangezien ganzen zich niet aan deze grenzen houden. Daarom wordt het volgende beheerplan gemaakt in samenwerking met de FBE’s van Flevoland, Utrecht, Zuid-Holland en Zeeland. De aard van de basisdata, de problematiek en de belangen verschillen per provincie. Bovendien moet elk provinciebestuur eigen beleidsafwegingen kunnen maken. Een dergelijk interprovinciaal beheerplan vergt dan ook veel afstemming op verschillende niveaus. Na een uitgebreid traject van bestuurlijke voorbereiding en planvorming is in september 2023 formeel in een feestelijke bijeenkomst het startsein gegeven voor het gezamenlijke traject om te komen tot een interprovinciaal plan ganzen.
Het proces voor de ontwikkeling van een nieuw faunabeheerplan wordt uitgevoerd volgens het principe van Strategisch Omgevingsmanagement. Om belanghebbenden te betrekken bij het opstellen van het faunabeheerplan is een interactieve website gebouwd: www.ganzenplan.nl. Op deze website kunnen belanghebbenden reageren op delen van het conceptplan. Ook kunnen geïnteresseerden zich aanmelden voor een nieuwsbrief om het proces te volgen en op de hoogte te blijven.
Op 18 februari 2018 heeft de Provincie Noord-Holland het Ganzen beheerplan Omgeving Schiphol 2018-2024 goedgekeurd. Dit plan beschrijft een maatschappelijk breed gedragen integraal pakket aan maatregelen ter bevordering van de vliegveiligheid. Voor de uitvoering van het beheer is een ontheffing beschikbaar voor de ruivangsten, nestbehandeling en populatiebeheer.
Aangezien de looptijd van dit faunabeheerplan eindigt in 2024, is de FBE Noord-Holland gestart met de voorbereiding van een nieuw plan. Het maatschappelijk belang vliegveiligheid zal niet langer worden beschreven in een separaat faunabeheerplan maar integraal onderdeel gaan uitmaken van een faunabeheerplan voor ganzen via het proces wat hiervoor is beschreven onder ‘Faunabeheerplan ganzen Noord-Holland 2021-2024’.
De FBE Noord-Holland adviseert de Provincie Noord-Holland in het kader van het convenant “Reduceren risico vogelaanvaringen Schiphol”. Het doel van dit convenant is om voortdurend het risico op botsingen tussen vliegtuigen en vogels op en rond de nationale luchthaven Schiphol te reduceren door passende maatregelen te nemen. De FBE Noord-Holland maakt geen onderdeel uit van het convenant, maar ondersteunt de Provincie Noord-Holland daar waar nodig door te voorzien in data en kennis met betrekking tot het beheer van ganzen.
In 2023 is intensief overleg gevoerd met het ministerie van I&W en de Provincie over de invulling van het nieuwe faunabeheerplan ganzen en de rol van de Faunabeheereenheid Noord-Holland daarbij.
De Bestuurlijke Adviescommissie Vitaal Platteland (BAC-VP) heeft besloten om een taakgroep ganzen op te zetten onder de IPO-werkgroep Natuurwetgeving. Deze adviescommissie bestaat uit de gedeputeerden van de twaalf provincies met de portefeuille natuur. De taakgroep is ingesteld naar aanleiding van het eindadvies “Ganzen zonder grenzen: advies voor een robuust en gebiedsgericht ganzenbeheer”. De samenwerking tussen de provincies richt zich voornamelijk op de implementatie van de AEWA-aanpak en zorgt voor een goede afstemming op internationaal, nationaal, provinciaal en regionaal/lokaal niveau. De FBE Noord-Holland vertegenwoordigde in 2023 wederom de FBE Nederland in deze taakgroep als adviseur. Hiermee wordt een optimale aansluiting tussen wetgeving, beleid, plan en uitvoering gerealiseerd.
De Nederlandse Werkgroep AEWA aanpak Ganzen (WAG) coördineert vanuit Nederland de aanpak van AEWA, conform het besluit van de Ambtelijke Adviescommissie Vitaal Platteland (AACVP) van 25 maart 2016. Deze werkgroep wordt getrokken door de provincie Friesland en bestaat uit vertegenwoordigers van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de provincies en BIJ12 Faunazaken. De werkgroep maakt daarbij gebruik van twee adviseurs, namelijk een vertegenwoordiger van de faunabeheereenheden en een onafhankelijke ganzenexpert.
De FBE Noord-Holland vertegenwoordigt de FBE Nederland in deze werkgroep. De werkzaamheden bestonden uit het verzamelen van landelijke afschotgegevens van de grauwe gans en brandgans, het informeren en adviseren van de faunabeheereenheden in Nederland, en het ophalen van kennis en ervaring. Daarnaast wordt er een bijdrage geleverd aan de internationale taskforces brandgans, grauwe gans en landbouwschade waar o.a. de Adaptive Flyway Management Programmes (AFMP's) worden besproken.
De FBE Noord-Holland speelt een belangrijke rol binnen de WAG vanwege de ontwikkelingen op het gebied van het beheer van brandganzen, inclusief het vermogen om de populatie slim te kunnen monitoren (waarbij beslissingen kunnen worden genomen over het stopzetten of voortzetten van het populatiebeheer). Daarnaast heeft de FBE Noord-Holland bijgedragen aan de ontwikkelingen op het gebied van dataverzameling en specifiek de verbetering van afschotdata met de invoering van FaunaSpot.
Om de doelen van het beheerplan te bereiken, zijn er verschillende benaderingen. Daarbij is inzet nodig van zowel vrijwillige als beroepsmatige faunabeheerders en een gespecialiseerd bedrijf voor het vangen van ruiende ganzen (ruivangsten). De FBE NoordHolland coördineert en faciliteert deze inzet. Een effectieve uitvoer van het ganzenbeheer vereist ook bestrijding van ganzen in enkele kwetsbare natuurgebieden. Aan deze uitvoer zijn uiteraard extra eisen verbonden.
In 2023 hebben vrijwillige faunabeheerders in opdracht van hun grondgebruiker het beheer van ganzen in overwegend de agrarische gebieden van de provincie uitgevoerd. In waterrijke gebieden en natuurgebieden die worden beheerd door terreinbeherende organisaties is de uitvoering voornamelijk gedaan door eigen boswachters of ingehuurd personeel. Zie ook ‘beheer in bijzondere gebieden – het gecoördineerd beheer’.
Zowel de FBE Noord-Holland als de faunabeheerders streven ernaar dat alle gedode ganzen in de voedselketen terecht komen. De inspanning van vrijwillige faunabeheerders blijkt zelfs mede afhankelijk te zijn van de afzetmarkt voor ganzen. De afzetmarkt in de consumptieketen is echter beperkt, omdat het eten van ganzenvlees niet gebruikelijk is onder Nederlandse consumenten.
De FBE Noord-Holland heeft daarom in samenwerking met de Provincie Noord-Holland een marktverkenning laten uitvoeren naar de kansen en belemmeringen met betrekking tot de afzetmarkt. De verkenning is in 2022 afgerond en op basis hiervan is er in 2023 een opdracht verstrekt voor een vervolgonderzoek naar de verwaarding van wilde ganzen. Dit vervolgonderzoek is in december 2023 afgerond.
Uit de onderzoeken blijkt dat er kansen zijn, maar vooral ook flinke uitdagingen. Ganzenvlees verwerken tot diervoeder lijkt bijvoorbeeld minder rendabel dan verwerking tot consumptievlees. Het is mooi en smakelijk vlees dat daar prima geschikt voor is, als alternatief voor vlees van gehouden dieren. Ganzenvlees is echter nog onbekend bij de consument, en onbekend maakt onbemind. Er is veel promotie nodig en het zal tijd kosten om die vraag te vergroten.
Daarnaast zijn er tal van andere hobbels. Denk aan het vervoer van gedode ganzen vanuit het veld naar gekoelde ruimtes. Op dit moment zijn er slechts enkele plekken in NoordHolland waar geschikte koelcellen beschikbaar zijn; meestal te ver voor de vrijwillig werkende schadebestrijder. Bovendien moeten zij vaak voor betalen voor het afleveren van hun afschot, nog een belangrijke drempel.
Als preventie niet voldoende oplevert, dan worden populaties ook beheerd met dodelijke maatregelen, zoals afschot of ruivangsten. Ruivangst is een efficiënte manier om een ganzenpopulatie lokaal snel terug te brengen. Ganzen in de rui verliezen hun slagpennen en kunnen hierdoor ongeveer drie weken niet vliegen. In die tijd blijven ze als groep bij elkaar, waardoor er relatief minder inspanning nodig is om grote aantallen tegelijk te vangen en te doden met behulp van CO₂. Een gespecialiseerd bedrijf voert deze activiteiten uit.
De vraag naar ruivangsten is de afgelopen jaren toegenomen, waardoor er rondom de vangcapaciteit concurrentie is ontstaan tussen de verschillende provincies en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Daarom is er in 2020 op initiatief van de FBE Noord-Holland een interprovinciale samenwerking ontstaan. Via een gezamenlijke opdracht en afspraken over de capaciteitsverdeling streeft het collectief naar het effectiever inzetten van ruivangsten, het verlichten van de administratieve druk en complexiteit en tevens naar het verminderen van de kosten.
In 2023 hebben de ruivangsten wederom plaatsgevonden in Noord-Holland. De potentiële locaties zijn voor en tijdens de ruivangsten gemonitord en gedurende de vangdagen is er altijd een medewerker van de FBE Noord-Holland in het veld aanwezig geweest.
Het beheer van ganzen richt zich op populatiebeheer in de meest effectieve periode, namelijk het vroege voorjaar (februari-maart-april). Om beheer ook mogelijk te maken in waterrijke en natuurgebieden heeft de FBE Noord-Holland in samenwerking met partners een pilotproject gestart onder de noemer “gecoördineerd beheer”. In dit project wordt het beheer uitgevoerd door faunabeheerders die in opdracht werken van de FBE Noord-Holland.
Om te kunnen beheren in Natura 2000-gebieden zijn gebiedsvergunningen nodig, of moet het beheer worden opgenomen in de Natura 2000-beheerplannen. Daarvoor dient uitgebreid te worden getoetst hoe het beheer kan worden uitgevoerd zonder dat dit de natuurdoelen van het gebied schaadt. Deze toetsing wordt beschreven in een passende beoordeling, opgesteld door een onafhankelijk ecologisch adviesbureau. Dit arbeidsintensieve proces is gestart in 2022 en is afgerond in 2023.
In totaal zijn er zeven passende beoordelingen gemaakt voor tien Natura 2000-gebieden. Voor vier gebieden is een vergunningaanvraag aangevraagd en verleend. Zes passende beoordelingen zijn opgenomen in een beheerplan. Download hier de passende beoordelingen en de vergunningen.
Voor het uitvoeren van ganzenbeheer in Natura 2000-gebieden vereisen de gebiedsvergunningen het gebruik van een geluiddemper. Voor het aanschaffen, houden en gebruiken van een geluiddemper is een ontheffing van het ministerie van Justitie noodzakelijk. De FBE Noord-Holland faciliteert dit proces. In totaal zijn er in 2023 twee ontheffingen gerealiseerd.
Het beheer heeft in 2023 plaats kunnen vinden in de Natura2000-gebieden Polder Zeevang, Naardermeer en Oostelijke Vechtplassen gedurende de periode februari, maart en april.
