Dieren die niet in hun voortbestaan worden bedreigd, maar wel in het hele land schade veroorzaken, kunnen door de minister op de landelijke vrijstellingslijst worden geplaatst en worden vrijgesteld van de verbodsbepalingen. Op dit moment zijn dat de Canadese gans, houtduif, kauw, zwarte kraai, konijn en vos. Soorten die niet op de landelijk vrijstellingslijst staan, maar wel in de hele provincie schade veroorzaken, kunnen onder specifieke voorwaarden op de Provinciale vrijstellingslijst worden geplaatst. Hierop staan de soorten brandgans, grauwe gans, kolgans, ekster, gaai, knobbelzwaan, meerkoet, spreeuw en wilde eend. Grondgebruikers kunnen onder voorwaarden deze soorten (laten) bestrijden ter voorkoming van schade.
Op 19 april 2023 heeft de Raad van State een uitspraak gedaan in een langlopende juridische procedure met betrekking tot het toen geldende Faunabeheerplan Algemene Soorten 20172023. De Raad oordeelde dat voor het gebruik van vrijstellingen feitelijk dezelfde onderbouwingen noodzakelijk zijn als voor een ontheffing.
Deze interpretatie van de Wet natuurbescherming was nog niet eerder gegeven. De uitspraak betekent dat vanaf nu ook voor de vrijgestelde soorten aangetoond moet worden dat er:
a) een noodzaak is (d.m.v. schadecijfers);
b) alternatieven onvoldoende helpen (d.m.v. cijfers over de inzet van preventie);
c) maatregelen niet bedreigend zijn voor de staat van instandhouding (d.m.v. populatiecijfers).
De aard van de regelingen en monitoring bracht tot dan toe echter met zich mee dat deze cijfers niet werden verzameld door de overheden. Op korte termijn bleek het niet haalbaar om alsnog die cijfers te verzamelen. Het gevolg is dat er vanaf medio mei 2023 geen juridisch houdbaar Faunabeheerplan Algemene Soorten beschikbaar was.
De Provincie Noord-Holland heeft in overleg met de agrarische sector een tijdelijk vangnet georganiseerd. Dit houdt in dat als er sprake is van schade er een schadetegemoetkoming tegenover staat. In overleg met de agrarische sector heeft de provincie gewerkt aan maatwerkoplossingen voor bedrijven met de grootste schade. Tegelijkertijd worden schadedata verzamelt. De overheden zijn tevens in overleg met elkaar over een hele stelselwijziging met betrekking tot schadebestrijding. In 2023 waren onvoldoende gegevens beschikbaar om aan de drie bovengenoemde vereisten te kunnen voldoen. Derhalve van schadebestrijding van de soorten die waren opgenomen in het Faunabeheerplan Algemene soorten 2017-2023 niet mogelijk in Noord-Holland. Het bureau van de Faunabeheereenheid heeft hierover uitgebreid gecommuniceerd maar ook veel vragen hierover moeten beantwoorden.
In de afgelopen beheerplanperiode was er in Noord-Holland een ontheffing van kracht waardoor de vos kon worden bestreden in de periode 1 februari-15 juli, zowel ‘s nachts als overdag. Het beheer van de vos in Noord-Holland wordt noodzakelijk geacht om de populaties weidevogels te behouden en te versterken. Dit laatste is expliciet onderdeel van de Provinciale beleidsambities, waarmee ook invulling is gegeven aan nationale en internationale afspraken voor deze soorten.
Met het verstrijken van de geldigheid van het Faunabeheerplan Algemene Soorten eind juli 2023, is ook de daarop gebaseerde ontheffing niet meer geldig. Agrarische collectieven en natuurorganisaties geven aan dat de bestrijding van de vos nog steeds noodzakelijk is om de doelstelling ten aanzien van weidevogels te kunnen realiseren. Daarom heeft het bureau in 2023 een nieuw Faunabeheerplan voor de vos geschreven dat september door het bestuur is vastgesteld en vervolgens in november door Gedeputeerde Staten is goedgekeurd.
Uit het Faunabeheerplan bleek dat afschot van dieren noodzakelijk is. Op basis hiervan is een ontheffing opgesteld, aangevraagd en verkregen. De ontheffing is voor faunabeheerders beschikbaar gesteld in FaunaSpot.
